ΠΟΤΕ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΟ ΚΑΘΕ ΟΡΓΑΝΟ ΣΤΟ ΝΗΣΙ

Σπύρος Σκλαβενίτης

ΚΛΑΡΙΝΟ

Το κλαρίνο είναι όργανο δυτικοευρωπαϊκής προέλευσης που μπήκε στα μουσικά σαλόνια της χώρας μας κατευθείαν με το ξεκίνημα του.Αυτό συνέβη στη Κέρκυρα, που ήταν υπό Ενετική κατοχή,όπου εντάχθηκε στη συμφωνική της ορχήστρα.

Όμως στο δημοτικό συγκρότημα μπήκε από τη πόρτα της Ανατολής δηλαδή τη Τουρκία, στην οποία είμαστε υποδουλωμένοι. Στη Λευκάδα εμφανίζεται κατά το 1821, σύμφωνα με τη μαρτυρία των πέντε αδερφών Σαϊμάντη, που αναφέραμε προηγουμένως ότι εγκαταστάθηκαν στην Εύγηρο και ήταν ζουρνατζήδες.

Ο ένας από αυτούς , με παρατσούκλι Τζουράς, πιθανότατα έπαιζε κλαρίνο.Κι αυτό γιατί Τζουρά έλεγαν ένα κλαρίνο εγχώριας κατασκευής με μήκος 40-50 εκατοστά και 4-5ή6 κλειδιά, που τα έφτιαχναν ντόπιοι μαστόροι.

Μετά τη περίοδο αυτή, παλαιότερος κλαριτζής θεωρείται ότι ήταν ο Μήτσος Θεριανός ή Βεζύρης, που γεννήθηκε στους Καρυώτες περίπου το 1840 και πέθανε το 1920.Μπορούμε να υποθέσουμε ότι άρχισε να παίζει γύρω στα 1870.
Ο Σωκράτης Βλάχος από τον Αλέξαντρο, γεννημένος περίπου το 1860, έπαιζε ζουρνά και γύρω στα 1890με 1900 άρχισε το κλαρίνο. Η λαική θύμηση πάντως, τον παρουσιάζει ώς τον πρώτο που έφερε το κλαρίνο στο νησί.
Ο Μήτσος Γεωργάκης-Καπόνης από τους Πηγαδισάνους άρχισε επίσης γύρω στα 1890 με 1900.

[σημείωση του Νίκου Καββαδά]
Το κλαρίνο υπήρχε στη σημερινή του μορφή από την αρχαιότητα 200πΧ δεδομένου ότι είναι ο αυλός Κάλαμος με μεταλλικά κλειδιά. Μεταλλικά κλειδιά αυλού τέτοιου είδους βρίσκονται μάλιστα στο αρχαιολογικό μουσείο Λευκάδος.

ΒΙΟΛΙ

Το βιολί σαν όργανο άρχισε να υφίσταται  στη σημερινή του μορφή από το 1550. Ο πλούσιος και δυναμικός ήχος του , βοηθούμενος από τις τεχνικές παιξίματος , έδωσε μεγαλύτερη έκφραση , με αποτέλεσμα να εκτοπίσει άλλα σύγχρονα του όργανα μέχρι τότε .

Στη Λευκάδα δεν μπόρεσε να καθιερωθεί νωρίς, γιατί η ζυγιά των ζουρνάδων είχε τόσο διαπεραστικό ήχο που το βιολί δεν μπορούσε να ακουστεί.Όταν όμως άρχισε το κλαρίνο να σχηματίζει τη δική του ορχήστρα , το βιολί ήταν το βασικό όργανο αυτής της κομπανίας.

Η λέξη κομπανία, που συχνά μεταχειριζόμαστε, ήρθε από την Αμερική με τους πρώτους μετανάστες που έφεραν μουσικά όργανα, όπου και την καθιέρωσαν.

Παλαιότερη μαρτυρία βρήκα στο Νιχώρι από τον Ανδρέα Τάνταρο, γεννημένο το 1910.Αναφέρει ότι δίπλα από το σπίτι του υπάρχει ένα γκρεμισμένο σπίτι που λέγεται "το σπίτι του βιολιστή",επειδή εκεί έμενε κάποιος που έπαιζε βιολί, εκατό χρόνια προτού γεννηθεί ο Τάνταρος, δηλαδή το 1810 με 1840.

Μεταγενέστερα υπάρχει η οικογένεια των Σκλαβενιταίων, με το παρατσούκλι Πριτζιπαίοι, από το Κατωχώρι, που έπαιζαν βιολί τουλάχιστον από το 1870. Οι ίδιοι ήταν και κατασκευαστές μουσικών οργάνων, ζουρνά φλογέρας, άργανου και βιολιού.

Σε δημοτική κομπανία συστηματικά πρωτόπαιξε ο Γκρεμούτης Θεόδωρος τσιτσέκος που γεννήθηκε το 1874 στη Δημητσάνα.Από κει πήγε οικογενειακώς στον Πύργο και μετά ήρθε , σώγαμπρος στη Λευκάδα. Με τον Καπόνη, που έπαιζε κλαρίνο, ήταν μπατζανάκια.

Έτσι γύρω στα 1895 γίνεται η πρώτη ζυγιά κλαριτζήδων με κλαρίνο το Μήτσο Γεωργάκη καπόνη, βιολί τον Θεόδωρο Γκρεμούτη-τσιτσέκο και κάποιο νταούλι.Περίπου στο ξεκίνημα εντάχθηκε στην ίδια κομπανία και ο Σωκράτης ο Βλάχος απο τον Αλέξαντρο, που ήταν καλύτερος στο κλαρίνο.Ετσι ο Καπόνης άλλαξε όργανο και έπαιζε αρμόνιο-έτσι ονόμαζαν τότε το σαντούρι-.

[Σημείωση του Νίκου Καββαδά]
Το βιολί όπως και όλα τα λαουτοειδή προέρχονται από το όργανο λύρα Πάνδρυς -παν+δρυς= ολόξυλο δρυός - όπως είναι το μπαγλαμαδάκι, η κρητική, η ποντιακή, η μακεδονίτικη, η πολίτικη και η καλαβρέζικη λύρα επίσης ονομάζονταν  πανδουρίς ή πανδουρίδα ή ταμπουράς ή παντόρα ή μάντολα ή μάντολα λιούτο -mandola liuto- που είναι η μεγάλη μάντολα με φέτες όπως το βαρκάκι Τοσκάνης-λεούτο- ή λαούτο, ή ούτι από το λιούτι- liuti πληθυντικός του liuto- λιούτο ως γενικός χαρακτηρισμός, τα όργανα σαν να λέμε.
Ειδικά το βιολί αποτελεί όμως την εξέλιξη της απόκρυφης μυστική λύρας (μάγαδις=μαγική) την τοξωτή, που φέρει το τετράχορδο  κούρδισμα μι λα ρε σολ που έφεραν οι επαγγελματικές λύρες πηκτίδες, φόρμιγγες και κιθάρες αν και με αντίστροφη φορά δηλαδή σολ ρε λα μι.
Ειδικά οι κιθάρες και οι φόρμιγγες κατεξοχήν επαγγελματικά μουσικά όργανα είχαν και διπλόχορδο κούρδισμα δηλαδή διπλές ίδιες χορδές συνολικά οκτώ(2x4=8) όπως έχει και σήμερα το λαούτο για να παίζονται γοργά.
To βιολί είναι απόγονος της βιόλας ή βιέλας που παίζεται με τρεις τρόπους στον ώμο τοξωτά (με τόξο-δοξάρι) όπως το βιολί, στη μέση με πλήκτρο-πένα όπως το λαούτο σήμερα και στο γόνατο τοξωτά  όπως οι λύρες στον Ελλαδικό χώρο αλλά και η Καλαβρέζικη στον Κρότωνα της κάτω Ιταλίας στην περιοχή της Μεγάλης Ελλάδος χώρο εργασίας του Πυθαγόρα.
Η βιέλα είναι μια μεγάλη καλαβρέζικη τετράχορδη λύρα που φέρει το ιωνικό κούρδισμα του Πυθαγόρα ανά τετάρτες: κάθε χορδή έχει τέσσερις τόνους διαφορά από την επόμενη.
Επομένως το βιολί είναι αρχαιότατο όργανο που τελειοποιήθηκε κατά τη ρομαντική εποχή όπου και προτυποποιήθηκε στη φόρμα Stradivarius ώστε να συμφωνούν- να συνεργάζονται τα όργανα στη ορχήστρα την λεγόμενη συμφωνική, το ίδιο συνέβη εξάλλου με όλα τα όργανα που χρησιμοποιούμε σήμερα και παράγονται βιομηχανικώς.

ΣΑΝΤΟΥΡΙ

Το σαντουρι σχήματος τραπεζίου έχει 100 με 140 χορδές που τις χτυπάνε με δύο μικρά ραβδιά τυλιγμένα με κλωστή ή βαμβάκι, για να παράγεται ο γλυκός μεταλλικός ήχος . Γύρω στα1850

παιζόταν σε όλη τη τουρκική επικράτεια. Στην Ελλάδα προυπήρξε της Μικρασιατικής καταστροφής.Στη Λευκάδα πρωτοπόρος υπήρξε ο Μήτσος Γεωργάκης Καπόνης από τους Πηγαδισάνους γύρω στα 1890, αφού εγκατέλειψε το κλαρίνο,και ασχολήθηκε στις ζυγιές μόνο με το σαντούρι.

ΑΚΟΡΝΤΕΟΝ

Ακορντεόν στις δημοτικές κομπανίες του νησιού πρωτόπαιξε ο Σπύρος Γεωργάκης-Καπόνης γιος του Μητσου.Γεννήθηκε λίγο πρίν το 1900, οπότε πρέπει να ξεκίνησε περίπου το 1920 και έπαιξε για αρκετά χρόνια στο κέντρο Έλατος στην Αθήνα.

ΜΑΝΤΟΛΙΝΟ

Το μαντολίνο που ήρθε στη Λευκάδα μέσω Ενετίας από τον 18ο αιώνα δεν φαίνεται να κέρδισε ποτέ την εύνοια της δημοτικής ζυγιάς.

Στη πόλη βέβαια δημιουργήθηκαν ορχήστρες που αποτελούνταν από μαντολίνα και λεγονταν Μαντολινάτες, αλλά αυτές υπηρετούσαν περισσότερο μορφή έντεχνης μουσικής που διαβάζονταν από παρτιτούρες σε μορφή καντάδας, κατά κύριο λόγο.

Στην ύπαιθρο ασχολούνταν κυρίως δάσκαλοι, που το είχαν μάθει από τη παιδαγωγική ακαδημία, ή εύποροι χωρικοί που δημιουργούσαν σχέσεις εμπορικές με τη πόλη.Πάντως στις αρχές του 20ου αιώνα κάποιοι έπαιζαν μαντολίνο και στα χωριά.

[Σημείωση του Νίκου Καββαδά]
Το μαντολίνο είναι αρχαιότατο όργανο προέρχεται από το όργανο λύρα Πάνδρυς ή πανδουρίδα ή παντόριο ή μάντολα. Η μικρή μάντολα στον ιταλικό χώρο ονομάστηκε μαντολίνο είναι εξέλιξη της καλαβρέζικης τοξωτής λύρας. Φέρει το ίδιο κούρδισμα με το βιολί που είναι συγγενικά όργανα ωστόσο φέρει το διπλόχορδο κούρδισμα μιμι λαλα ρερε σολσολ του Πυθαγόρα ανά τετάρτες το λεγόμενο ιωνικό .
Το μαντολίνο είναι μικρή μάντολα, υπάρχουν και μεγαλύτερα μεγέθη: η μάντολα, η μεγάλη μάντολα που λέγεται λιούτο ή  λαούτο και η ακόμη μεγαλύτερη που λέγεται λιούτι ή ούτι.
Το τετράχορδο κούρδισμα είναι απολλώνιο κούρδισμα δηλαδή έντεχνο-χαλαρωτικό σε αντιδιαστολή με το τρίχορδο που είναι διονυσιακό διεγερτικό βλέπε ταμπουρά μπαγλαμά-ελάχιστο-, ταμπουρά τζουρά-μικρό- και ταμπουρά μπουζούκ-μεγάλο-.
Για τούτο το μαντολίνο είναι κατάλληλο για πιο έντεχνη-κατευναστική- χρήση και ακατάλληλο για λαϊκή διασκεδαστική-διεγερτική- .
Το τετράχορδο κούρδισμα του μπουζουκιού σήμερα είναι για τούτο κατάλληλο για διπλή χρήση και έντεχνη και διασκεδαστική.

ΚΙΘΑΡΑ
Ο Πάνος Βρεττός του Χρήστου από τον Αλέξαντρο γεννήθηκε το 1927και είναι ο πρώτος που έπαιξε σε ορχήστρα γύρω στα 1952.

  

ΛΑΟΥΤΟ

Το λαούτο παιζόταν σίγουρα στη Λευκάδα λίγο πρίν από το 1900, αλλά πιθανότατα παιζόνταν από πολύ παλιότερα στο νησί.